Autisme bij jonge kinderen

Autisme, een veel gehoorde term. Wat is het, hoe herken je autisme bij je kind, en hoe kun je het beste helpen? Het lijkt alsof er tegenwoordig veel meer autistische kinderen zijn dan vroeger. Natuurlijk waren er vroeger ook mensen met een autistische stoornis, maar er is inmiddels veel meer aandacht voor autisme en aan autisme gerelateerde afwijkingen. En er wordt gelukkig steeds meer bekend over de verschillende stoornissen in het autistisch spectrum.

ASS: een verzameling autistische stoornissen

Niet elk kind met autisme heeft last van dezelfde stoornissen. Je kunt dan ook niet spreken van een stoornis maar van een spectrum van autistische stoornissen. De aard van de stoornissen en de ernst ervan kunnen daarbij verschillen. Waar het ene kind enorm gehandicapt is en nauwelijks praat kan het andere kind prima functioneren, maar zal hier en daar wat “anders” lijken te reageren dan andere kinderen of wellicht pas veel later in zijn carrière vastlopen.

Binnen het spectrum van autistische stoornissen valt bijvoorbeeld

• het Klassiek Autisme (de meest ernstige variant)
• Asperger
• PDD-NOS of McDD, waarbij kinderen moeite hebben hun emoties in toom te houden, het verschil tussen fantasie en werkelijkheid te zien en zich niet kunnen verplaatsen in anderen.
• Ook bijvoorbeeld de stoornis van Rett valt onder ASS. Dit is zichtbaar 6 tot 18 maanden na de geboorte. Daarna verliezen deze kinderen de verworven taal- en handfuncties. Dit in combinatie met sociale en communicatieve problemen.

ASS staat voor “autisme spectrum stoornis”

Wat is autisme precies?

Heel kort gezegd is autisme een aangeboren stoornis die zich kenmerkt door een afwijkende sociaal-emotionele ontwikkeling en een gebrekkige ontwikkeling in taal en communicatieve vaardigheden.

Maar wat houdt dat nou precies in? Hoe komt dat? Er wordt nog veel onderzoek gedaan naar deze stoornis. Hieronder proberen we wat meer voorbeelden te geven om een klein beetje inzicht te krijgen in de problemen die autistische kinderen kunnen hebben.

Een kind met autisme of een autisme verwante stoornis ervaart de wereld totaal anders dan “normale” mensen dat doen. Waar een kind zonder autistische stoornis direct een groep rouwende mensen herkent op een tekening, zal een autistisch kind eerst de bank en de koffer aanwijzen en dan pas zien dat er ook mensen staan, en pas dan gaan nadenken wat ze doen of hoe ze zich voelen en waarom.

Autisme wordt ook wel een informatieverwerkingsstoornis genoemd: de informatie of waarneming komt bij mensen met een dergelijke stoornis niet als één geheel binnen (“een groep rouwende mensen”) maar in losse delen en moet eerst als een soort puzzel in elkaar worden gezet. Vooral ook de waarneming van gezichten, uitdrukkingen en emoties is moeilijk.

Prikkelverwerking – soms wordt het te veel

Een kind met autisme moet dus eerst alle losse delen samen tot een logisch geheel vormen. Het duurt dus langer voor een kind begrijpt wat er in de omgeving gebeurt. Uit de omgeving komen heel veel prikkels binnen, en een autistisch kind kan moeilijk onderscheid maken welke van die prikkels op dat moment “belangrijk” zijn. (Kinderen met ASS kunnen zich daarom dus soms, net als kinderen met AD(H)D, lastiger concentreren.)

Bijvoorbeeld. Een kind in de klas hoort het geroezemoes van de andere kinderen even hard als de juf die voorin iets staat uit te leggen, hij ziet buiten vogeltjes vliegen en voelt de warmte van de zon door het raam.  Omdat al deze prikkels even hard binnenkomen is het voor dit kind moeilijker dan voor de andere kinderen om zich te concentreren op wat op dat moment van belang is: het luisteren naar de uitleg van de juf. Dit verklaart ook waarom zo’n kind veel gevoeliger is dan anderen voor bepaalde geluiden, structuren van stof of voedsel.

“Vreemde” reacties van een autistisch kind

Waarom gedragen kinderen met ASS zich anders dan andere kinderen? Kunnen ze uit het “niets” ontploffen of doen ze graag altijd hetzelfde?

Kinderen met autisme hebben moeite met het ‘ontcijferen’ van de voor ons duidelijke leefomgeving. Dat wil zeggen dat zij moeite hebben met het verlenen van betekenis aan dingen. Zij weten niet wat komen gaat of wat van hen verwacht wordt. Bijvoorbeeld in relaties met kinderen onderling (wat wil hij van me, waarom zegt hij dat, wat betekent die blik?) Dat leidt tot stress en angst, waardoor autistische kinderen soms heel erg boos of juist teruggetrokken kunnen reageren.

Eigenlijk is dat best begrijpelijk als je je voorstelt hoe moeilijk het kan zijn om in een wereld te leven waarvan je helemaal niets begrijpt. Ook verlenen zij excessief belang aan bepaalde volgorden van gebeurtenissen en bepaalde handelingen. Dit in een poging om orde in de chaos te scheppen. Een autistisch kind kan bijvoorbeeld urenlang de potloden op kleur sorteren of een rij autootjes van klein naar groot neerzetten.

Bekijk hieronder een uitleg over autisme geschikt voor kinderen in een filmpje van het Klokhuis.

Vroege diagnose essentieel

Vroegtijdig herkennen van een stoornis is vaak essentieel. Vanwege de moeilijk te stellen diagnose rondom autisme en autisme verwante stoornissen vinden de meeste officiële diagnosen echter pas op latere leeftijd plaats. Sommige kinderen vertonen wel een paar maar niet alle symptomen van autisme. Dan wordt gesproken van een autisme verwante stoornis.

Het nadeel van een late diagnose is dat er mogelijk niet op tijd op de juiste manier wordt gehandeld. Dit kan leiden tot voortdurende overvraging van het kind en daarmee een nog verder vertraagde ontwikkeling.

Als ouder kun je een belangrijke rol spelen in het vroegtijdig herkennen van signalen die kenmerkend zijn voor autisme. Daarom is hieronder een korte lijst met kenmerken voor je opgesteld. Sommige van deze signalen horen tevens bij een normale ontwikkeling van het kind. Dat betekent dat je zich niet direct zorgen hoeft te maken bij het herkennen van je kind in enkele kenmerken. Deze kenmerken alleen zijn dus onvoldoende om de diagnose ASS te stellen. Wel is het zo dat wanneer de meerderheid van de kenmerken van toepassing zijn op je kind, dit een indicatie kan zijn voor een ASS.

Hieronder sommen we wat kenmerken op, voor zowel kinderen onder de 2 als daarboven.

Kenmerken ASS bij kinderen van 0 – 2 jaar:

• Het ontbreken van lachen naar de ouders;
• Het ontbreken van oogcontact;
• Het niet anticiperen op het opgepakt worden;
• Het niet opzoeken van anderen om troost of affectie;
• Het niet met ongenoegen reageren op het vertrek van de ouders;
• Het niet zwaaien naar ouders, ontbreken van begroetingen.

Kenmerken ASS bij kinderen ouder dan 2 jaar:

• Het niet graag spelen met andere kinderen;
• Het obsessief bezig zijn met bepaalde handelingen en/of speelgoed;
• Het constant op en neer wiegen;
• Het niet of vertraagd op gang komen van de taalontwikkeling;
• Het fladderen met handen en/of armen;
• Het weinig initiatief nemen in het aangaan van contact;
• Het moeite hebben met het houden van fysieke afstand naar anderen;
• Het letterlijk nemen van wat gezegd is;
• ‘Papegaaien’, het zinloos en letterlijk herhalen van eerder gehoorde woorden en zinnen;
• Het nauwelijks reageren op pijnprikkels of het roepen van zijn naam;
• Het overgevoelig reageren op geluiden.

Wanneer de meeste kenmerken herkenbaar zijn, raden wij aan om contact op te nemen met je huisarts ter verdere ondersteuning.

Boekentips over autisme

• Kanguru8 – De gids over autisme bij kids – 80 tips. Een compact en overzichtelijk boekje met 80 handige tips. In deze reeks meer boeken over bijvoorbeeld hoogbegaafdheid of gevoelige kinderen.
• Geef me de vijf van orthopedagogisch gedragsdeskundige Colette de Bruin. Hét boek over autisme dat iedereen moet lezen die te maken heeft met (kinderen met) autisme. Wat is autisme, en vooral, hoe kun je er het beste mee omgaan.
• Mick is anders (omdat hij autisme heeft). Ook van Colette de Bruin. Mick is een voorleesboekje over autisme voor de allerjongsten. Met behulp van dit boekje kan de volwassene op een eenvoudige wijze autisme uitleggen aan het kind zelf, zijn broertje of zusje, maar ook aan zijn leeftijdsgenootjes. Na het lezen van dit boekje kan het gedrag van het kind met autisme gekoppeld worden aan Micks verhaaltjes. Hierdoor wordt het herkenbaar en ontstaat er begrip.

Meisjes en autisme

Autisme komt zowel bij jongens als meisjes voor.  Maar jongens en meisjes geven vaak op een andere manier uiting aan hun autisme zodat autisme bij meisjes – of intelligentere jongens – soms moeilijker te herkennen is. Lees hier meer over de kenmerken van autisme bij meisjes.

Omgaan met autistische kinderen: tips voor verzorgers

Het is vaak vermoeiend om een autistisch kind op te voeden. Vaak raakt je kind al overstuur van zaken waar je zelf nog niet bij had stilgestaan. Ook is het een dagelijkse strijd om (nieuwe) vaardigheden aan te leren. Soms lijkt het wel of je kind gewoonweg niet wil!

Niets is echter minder waar. Een autistisch kind wil vaak wel, maar kan simpelweg niet. Het zit zichzelf in de weg. Doordat het zich niet zo lang kan concentreren, omdat iets anders gaat als normaal, of omdat iets nieuw of angstaanjagend is. Met dit besef kun je als ouder of verzorger al een heel verschil maken in de omgang met het kind.

Helaas kan een kind niet van zijn autisme genezen worden. Wel kan het vaardigheden leren waardoor het zich staande kan houden in zijn eigen (sociale) omgeving. Daaraan kun je als ouders een grote bijdrage leveren. Hieronder staan enkele tips die de dagelijkse omgang met een kind met een autistische stoornis kunnen vergemakkelijken.

4 praktische tips om je autistische kind te helpen

Heel algemeen genomen is het van belang om autistische kinderen te helpen hun omgeving te begrijpen. Zij ervaren de wereld anders dan “normale” mensen. Daarom moet het kind geleerd worden hoe alles in zijn omgeving te werk gaat. Biedt zoveel mogelijk duidelijkheid en voorspelbaarheid.

• Gebruik duidelijke taal. Bijvoorbeeld door woorden als ‘misschien’ te vermijden.
• Maak concrete afspraken. Als je kind nog geen klok kan lezen, kan een zandloper aangeven hoelang hij/ zij ergens mee bezig mag zijn of hoe lang het nog duurt tot er een bepaalde gebeurtenis gaat plaatsvinden. Een (aftel)kalender is voor iets grotere kinderen fijn.
• Vermijdt zoveel mogelijk plotselinge veranderingen. Deze kunnen stressvol zijn voor je kind. Zelfs goed bedoelde verrassingen kunnen door je kind als vervelend ervaren worden.
• Gebruiken pictogrammen of foto’s.

Pictogrammen of foto’s

Kinderen met autisme vinden het makkelijker om te leren via zien dan horen. Uitleg met behulp van tekeningen of foto’s zijn dus het duidelijkst.

Je kunt je kind voorbereiden op wat hij op een dag gaat ondernemen door te werken met pictogrammen. Een dagprogramma met dergelijke pictogrammen geeft structuur en veiligheid. Dat betekent niet dat je niet kan afwijken van een dergelijk programma, een pictogram voor ‘speciale activiteiten’ biedt uitkomst. Zo kan bijvoorbeeld een tekening van een boom betekenen dat jullie naar
het park gaan, of het hangen van een foto van de jas van je kind boven de kapstok kan aangeven dat daar de jas wordt opgehangen.

Heeft je kind moeite met keuzes maken, laat hem dan kiezen uit enkele activiteiten die je aanbiedt aan je kind (bijvoorbeeld: een plaatje van een pop en een plaatje van een bal). Bij peuters kan ook gewerkt worden met delen van voorwerpen zelf. Het laten voelen aan een stukje badpak kan betekenen dat jullie gaan zwemmen.

Als je stap voor stap foto’s maakt van een handeling (bijvoorbeeld tanden poetsen, naar de wc gaan) kan het kind zich deze eigen maken. Ook het letterlijk per stap voordoen kan hem helpen te begrijpen wat er van hem verwacht wordt.

Omgaan met de angsten van je ASS kind

Wanneer je elke dag opnieuw een strijd met je kind aan moet gaan omdat het een bepaalde situatie vervelend vindt, kan het helpen om de situatie aan te geven. Als hij bijvoorbeeld niet graag in bad gaat, kun je proberen duidelijk aan te geven wanneer het bad-tijd is. Dat kan door een bad-eendje te gebruiken als teken, of een foto van het bad te verwerken in het dagprogramma. Laat via het dagprogramma zien dat het daarna tijd is voor een ‘leuke’ activiteit.

Probeer ook te achterhalen waar je kind bang voor is. Is hij bang dat het net als het water in het putje gezogen wordt, bang shampoo in zijn ogen te krijgen of houdt hij niet van water? Wanneer de oorzaak van de angst duidelijk is, kun je de angst tegengaan. Door te laten zien dat dingen niet in het putje passen, dat je geen shampoo in je ogen krijgt met een washandje voor je ogen, of te spelen met water zodat het kind positieve ervaringen op kan doen met water. Bekijk ook de pagina over kinderangsten. Ook kinderen zonder ASS kennen vreemde angsten.

Geef toe dat het soms zwaar is

Verder is het natuurlijk erg belangrijk dat je als ouder niet overspoeld raakt door de ergernissen die het opvoeden van je kind met zich meebrengt. Een kind met autisme drukt zijn stempel vaak op het hele gezin. Probeer hierover te praten met je partner, familie/vrienden en laat weten wanneer het je eventjes te veel is. Je hoeft je daar niet voor te schamen. Het komt vaak voor dat ouders van kinderen met autisme merken dat ze het zwaar hebben met de opvoeding van hun kind. De meesten kampen met schuldgevoelens hierover. Het is echter heel normaal om deze gevoelens te hebben en deze gevoelens zeggen niets over de kwaliteit van het ouderschap. Wel dien je er voor te waken dat deze gevoelens niet de overhand krijgen. Trek op tijd aan de bel.

Meer weten?

De landelijke oudervereniging Balans heeft veel informatie over ontwikkelingsstoornissen, waaronder diverse vormen van autisme.