Je kind is alweer een jaar of vier en is uitgegroeid tot een eigenzinnige kleuter die de wereld ontdekt. Hij of zij maakt tekeningen, praat in kleine zinnetjes en speelt met blokken spelen. Overdag is hij hoogstwaarschijnlijk al goed zindelijk. Het woordje “nee” staat op nummer één in zijn woordenlijst en hij laat zien dat hij een eigen willetje heeft. De basis is gelegd voor de volgende fase: de ontwikkeling tot schoolkind. In zijn kleutertijd maakt een kind zowel lichamelijk als geestelijk een flinke groei door. Een boeiende periode voor de ouders en het kind.
Groei kleuter
Een vierjarige kleuter is gemiddeld iets langer dan één meter en weegt ruim 18 kilo. Hij groeit ongeveer acht centimeter per jaar. Als een kind opvallend snel of juist langzaam groeit, of als het bovengemiddeld zwaar of juist mager is, dan kan dit verschillende oorzaken hebben. Natuurlijk speelt erfelijkheid een rol, maar ook omgeving en leefstijl kunnen meespelen. Soms is een bepaalde ziekte de oorzaak van groeiachterstand of overgewicht.
Een kleuter kan het best driemaal per dag op vastgezette tijden eten. Het Voedingscentrum beveelt aan om drie tot vier keer per dag een gezond tussendoortje te geven, eveneens op vastgezette momenten. Geef het kind niet teveel, want dat bederft zijn eetlust voor de maaltijden. Verantwoorde tussendoortjes zijn onder andere fruit, een biscuitje, een plakje koek, yoghurt of wat groente.
Daarnaast is voldoende beweging van groot belang. Het kind moet zich lekker kunnen uitleven waardoor hij zijn energie kwijt kan. En niet minder belangrijk: goed bewegen voorkomt overgewicht bij kleuters.
Zindelijkheid kleuter
De meeste kleuters zijn overdag zindelijk en zijn al helemaal gewend aan de grote wc. Ze trekken de hun kleren zelf aan en uit, vegen zichzelf af en wassen netjes hun handjes. Toch kan het voorkomen dat je kleuter een terugval krijgt. Dit gebeurt heel vaak bij kleuters die voor het eerst naar school gaan. In het begin zijn ze erg vermoeid, waardoor ze ‘s nachts zo diep slapen dat ze niet wakker worden wanneer ze moeten plassen. Of de stress en de spanning wordt hun tijdelijk teveel waardoor er wat vaker een “ongelukje” gebeurt. Heeft je kind een terugval, kijk dan eerst of dit geen lichamelijke oorzaak heeft, zoals een blaasontsteking. Houdt de terugval verband met school, of een andere spannende gebeurtenis als het krijgen van een nieuw broertje of zusje, of een verhuizing, zet dan je kind niet onder druk om zo snel mogelijk weer zindelijk te worden. Meestal gaat de terugval vanzelf weer over wanneer je er geen al te groot probleem van maakt. Regelmaat en structuur willen vaak ook helpen, of een kleine beloning wanneer je kleuter weer netjes naar de wc gaat.
Sociale vaardigheden bij kleuters
Een kleuter doet alsmaar nieuwe ervaringen op waardoor zijn wereldje steeds groter wordt. Daarbij komt hij steeds meer in aanraking met nieuwe mensen. Hij gaat het verschil zien tussen grote mensen (volwassenen), kleine mensen (kinderen) en hele kleine mensen (kinderen jonger dan hijzelf). Hij zal de behoefte krijgen om met leeftijdsgenootjes op te trekken, om vriendjes te maken. De kleuter begint steeds meer zijn gevoelens te uiten. Hij kan behoorlijk bezitterig worden en zal dan moeten leren om te delen. Als hij een jonger broertje of zusje heeft, zal hij gaan beseffen dat hij zijn ouders niet alleen voor zichzelf heeft, wat rivaliteit tot gevolg kan hebben. Maar de wat oudere kleuter gaat zich al inleven in andere mensen. Hij reageert met medeleven wanneer hij ziet dat iemand bijvoorbeeld verdriet heeft. In de kleuterfase vormt het geweten een innerlijke rem. De kleuter heeft een besef van wat goed is en slecht. Maar waarom dat zo is, begrijpt hij echter nog niet. Hij gelooft gewoon wat papa en mama hem vertellen.
Mamma, hij pakt mijn speelgoed af!
Het aanleren van sociaal gedrag, elkaar helpen, elkaars gevoelens begrijpen en respecteren is nog zo makkelijk niet. Lees meer over inlevingsvermogen en sociaal gedrag bij kinderen en hoe zich dat bij kinderen ontwikkelt.
Een ander veel voorkomend “probleem” wanneer kinderen samen een gezelschapsspelletje doen of een wedstrijdje, is dat veel jonge kinderen nog niet tegen hun verlies kunnen. Wat is normaal en hoe kun je je kind het beste begeleiden bij het leren omgaan met winst en vooral verlies?
Seksuele ontwikkeling bij kinderen
De seksuele ontwikkeling begint wanneer kinderen nog erg jong zijn. Peuters zijn hevig geïnteresseerd in hun eigen geslachtsdelen en raken deze aan. Daarbij kunnen ze al een “ander” gevoel krijgen dan wanneer ze een ander lichaamsdeel aanraken. De kleuter richt zich veel meer op anderen: hij is erg nieuwsgierig naar hoe het eruit ziet onder de kleertjes van zijn vriendjes en vriendinnetjes. Veel kleuters willen dan ook “vadertje en moedertje” of “doktertje” spelen. De kleuter ontdekt dat meisjes geen penis hebben. Hij kan denken dat meisjes wel een penis hebben gehad, maar dat die is weggegaan. Sommige jongetjes worden bang dat hun penis ook weg zal gaan (castratieangst).
Peuters en kleuters kunnen bewegingen maken die aan zelfbevrediging doen denken. Dit is niets om je zorgen over te maken; het hoort bij de ontwikkeling. Eigenlijk proberen ze gewoon hun lichaam uit. Probeer het dan ook niet te verbieden of te zeggen dat het “vies” is. Je kunt je kind wel duidelijk maken dat het (in gezelschap) niet gepast is, net als bijvoorbeeld neuspeuteren.
De taalontwikkeling in de kleutertijd
Tijdens de kleutertijd raakt de taalontwikkeling in een stroomversnelling. Waarom-vragen behoren tot de orde van de dag en de zinnen worden steeds complexer. De woordenschat wordt alsmaar groter. Als een woord nog net te moeilijk voor hem is, verzint de kleuter er zelf één dat er op lijkt.
In principe leert een kind pas in groep drie lezen. Sommige kleuters proberen echter al hun naam te schrijven of tonen interesse in het alfabet. Als je kind je enthousiast naar lettertjes vraagt, is het geen probleem om hem alvast een beetje te leren lezen en schrijven. Dring het niet op: dit kan averechts werken en een afkeer van lezen veroorzaken. En de kleine voorsprong die hij als kleuter opdoet, wordt in groep drie al snel weer ingehaald door de andere kinderen. Zolang je kind er plezier in heeft, kun je hem laten kennismaken met het alfabet. Begin met eenvoudige vormen als driehoeken, vierkanten en cirkels. Als hij deze beheerst, is de stap naar het alfabet niet zo groot. Wanneer hij wat letters kent, dan kun je hem spelenderwijs op die letters wijzen. In het voorleesboekje, op het melkpak, op de winkelruiten, op zijn kleren. Je kunt woordjes plakken op voorwerpen die hij tegenkomt. Maar zorg ervoor dat het initiatief om te leren altijd bij je kind ligt. Heeft hij er geen zin meer in, laat het dan rusten.
Aan de andere kant, houd het ook niet tegen als je kind daar zelf mee aan de slag wil en er aan toe is. Veel kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong (op deze leeftijd spreek je nog niet van hoogbegaafdheid) tonen al vroeg interesse in lezen en schrijven. Dat tegen proberen te houden is funest voor de motivatie en de grote behoefte van deze kinderen om zichzelf te ontwikkelen.
Tekenen, de eerste kopvoeters
De ontwikkeling van de fijne motoriek maakt het mogelijk dat je kind steeds beter kan tekenen wat hij in zijn hoofd heeft. Maar ook het onderwerp van de tekening zegt iets over zijn ontwikkeling. Tekenen bevordert de sociaal-emotionele ontwikkeling. Naarmate kinderen groter worden, geven hun tekeningen een steeds betere afspiegeling van de werkelijkheid weer. De ontwikkeling gaat stapsgewijs en is voor elke kind, waar ook ter wereld, hetzelfde.
De zogeheten “kopvoeter” is de eerste tekening waarbij zichtbaar is wat er wordt uitgebeeld. Op driejarige leeftijd ontstaan ze meestal voor het eerst. Een ronde of vierkante vorm stelt het hoofd voor en daarin worden de ogen en de mond getekend. Onder het hoofd worden strepen gezet die de benen voorstellen. Voor kleine kinderen bestaan volwassenen ook alleen maar uit een hoofd met benen. Op hun ooghoogte zien ze de benen en wanneer de volwassene zich naar de kleuter buigt, zien ze het gezicht.
In de volgende fase begint bijna elk kind onderaan het blad de grond te tekenen en bovenaan de lucht. Daartussenin kan hij vervolgens diverse figuren tekenen: een mens, een huis, een vogel, een bloem, een dier. Als hij een jaar of zes is, kan een kind een verhaal vertolken in een tekening.
Spelen
Je kleuter leert een groot aantal vaardigheden door simpelweg te spelen. Tijdens het spelen test hij zichzelf uit en gaan er steeds nieuwe werelden voor hem open. Zijn denkvermogen en creativiteit worden gestimuleerd en bij veel spelletjes krijgt hij flink wat lichaamsbeweging. Hij leert met anderen om te gaan en zijn motoriek verbetert. En hij vindt het ook nog eens hartstikke leuk! Kortom: spelen is heel belangrijk voor een kleuter. Vaak speelt fantasie er een grote rol bij. Alles is mogelijk in de fantasie van je kind en fantaseren is een goede manier om angsten kwijt te kunnen. Kleuters zijn dan ook helemaal verzot op sprookjes. Een kleuter geniet ervan om naar een verhaaltje te luisteren of plaatjes te bekijken die tot zijn verbeelding spreken.
Verder knutselt een kleuter graag. Een jonge kleuter doet misschien nog maar wat, maar een wat oudere kleuter kan al precies benoemen wat hij maakt. Ook kun je als ouder steeds duidelijker zien wat er in de handen van de kleuter ontstaat. Datzelfde geldt voor de tekeningen van je kind. Die worden een steeds betere afspiegeling van de werkelijkheid. Voor zo ongeveer elk spelletje geldt: het kind heeft er veel plezier in en hij steekt er ook nog eens een hoop van op!
Ontwikkelingsvoorsprong
En dan nog dit. Veel kinderen ontwikkelen zich ongeveer zoals boven beschreven. Maar niet elk kind ontwikkelt zich even snel en ook ontwikkelen kinderen zich niet altijd op alle gebieden even snel. Ieder kind is anders.
Gaat je kind veel sneller dan de rest? Heeft hij of zij andere interesses, lijkt het zich volgens een ander pad te ontwikkelen? Bij kinderen onder de 6 jaar wordt nog niet gesproken over een hoogbegaafd kind maar wordt als het goed is wel gesignaleerd dat het kind een ontwikkelingsvoorsprong heeft. Dat kan op allerlei gebieden zijn. Bijvoorbeeld: de meeste kinderen leren gedurende groep 1 en 2 steeds meer letters tot ze in groep 3 klaar zijn om écht te leren lezen. Er zijn ook jonge kleuters of zelfs peuters die zichzelf al min of meer hebben leren lezen en cognitief op het niveau van een kind van 2 jaar ouder functioneren. Diezelfde kleuter kan tegelijkertijd op emotioneel niveau bijvoorbeeld nog wel helemaal bij de rest van zijn leeftijdsgenoten passen terwijl hij sociaal en cognitief al verder is. Belangrijk is dat een kind met een ontwikkelingsvoorsprong wordt herkend en de (leer)omgeving wordt aangepast aan zijn behoeftes.
Geniet van zijn ontwikkeling!
Je kind ontwikkelt zich steeds meer in een individu dat zich uit en dat zelfbewust is. Wat voor persoonlijkheid je kind later als volwassene zal hebben, hangt af van zowel erfelijke factoren als van de opvoeding. Tijdens de kleutertijd zal voor een groot deel bepaald worden hoe het karakter van je kind eruit komt te zien. Een zware verantwoordelijkheid voor de ouders dus. Maar eentje die met veel plezier genomen kan worden. Er valt immers enorm veel te beleven in de kleuterwereld. Geniet ervan!
