Opvoeden begint al vanaf de eerste dag. Het bijbrengen van normen en waarden vormen de kern ervan. Je voedt je kind op naar jouw eigen normen en waarden. Die heb je tijdens je eigen opvoeding, maar ook tijdens je verdere leven verzameld. Netjes de tafel opruimen, speelgoed delen met andere kinderen en niet schelden zijn hier kleine voorbeelden van. Hoe weet je wat voor jou belangrijk is? En hoe geef je jouw normen en waarden door aan je kind?
Normen en waarden, wat zijn dat precies?
Vaak hoor je de twee begrippen naast elkaar. De normen en waarden van de samenleving, van je werk, van een persoon. Waarden zijn opvattingen of idealen die voor een (grote) groep mensen wenselijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan liefde, vrijheid en rechtvaardigheid.
Normen zijn concrete richtlijnen om de waarden te bereiken. Ze kunnen positief zijn (geboden) of negatief (verboden). Verreweg de meeste normen zijn eigenlijk ‘ongeschreven regels’. Niet stelen, iemand helpen die op de grond is gevallen en eerlijk delen zijn allemaal voorbeelden van normen. Ze hangen af van iemands sociale, maatschappelijke, religieuze en culturele achtergrond.
Samenkomst van normen en waarden
Elke norm is terug te leiden naar een of meerdere waarden. Zo is de norm samen de tafel afruimen terug te leiden naar gelijkheid of samenwerken. Ieder gezinslid helpt mee (samenwerken) en doet hetzelfde werk (gelijkheid). Er zijn hier talloze voorbeelden van te bedenken. Welke norm bij welke waarde hoort kan per persoon verschillen.
Hoe weet ik wat voor mij belangrijke waarden zijn?
Er zijn verschillende manieren om je eigen waarden boven tafel te krijgen. Vaak komen je waarden tot uiting als iets of iemand er tegenin gaat. Als je kind bijvoorbeeld ondankbaar zijn bord wegschuift als je uren hebt lopen zwoegen in de keuken. Je vindt je kind dan misschien wel ondankbaar (waarde: dankbaarheid). Of je kind liegt tegen je (waarde: eerlijkheid). Denk maar eens aan de laatste keer dat je boos werd. Waar kwam dat vandaan?
Een andere manier om erachter te komen, is bedenken wie je enorm bewondert. Dat kan een beroemd iemand zijn, maar ook iemand die dicht bij je staat. Wat vind je een goede eigenschap van die persoon? In welke situatie voelde je de bewondering? En zegt dat iets over jouw eigen waarden?
De laatste mogelijkheid is om terug te denken aan een moment waarop je echt gelukkig was. Was dat samen met je familie tijdens kerst (waarde: liefde, samen zijn)? Of toen je kind de eerste stapjes deed langs de tafel na vijfhonderd keer te zijn gevallen (waarde: doorzettingsvermogen)?
Waarden omzetten in normen
Als je hebt ontdekt welke waarden voor jou belangrijk zijn, is het ook wel handig om te kijken hoe je die om kunt zetten in normen of in gedrag. Aan je kleine van twee uitleggen dat doorzettingsvermogen belangrijk is, kan ingewikkeld worden. Samen steeds opnieuw de blokkentoren opbouwen als die is omgevallen past veel beter bij de belevingswereld van je kind.
Kinderen leren namelijk vooral van wat jij als ouder laat zien. Ook als je niet heel bewust bezig bent met normen en waarden, pikt je kind al aardig wat van je op. Bijvoorbeeld als je gedag zegt tegen een voorbijganger, of als je samen het speelgoed netjes opruimt. Je kind slaat dit gedrag op, ook al vóór het eerste levensjaar. Misschien kopieert je kleine al wel wat van het gedrag.
Na de eerste verjaardag gaat je kind steeds meer op verkenning uit. Dan worden er ook dingen uitgeprobeerd. Soms is dit gedrag wat je als ouder niet goed vindt. Dan begint het corrigeren en uitleggen waarom iets niet mag. Een dreumes zal hier nog niet zoveel van begrijpen. Naarmate je kind ouder wordt, worden de verbanden tussen je woorden en het gedrag sterker.
De eerste normen die je kind leert, lijken redelijk simpel. Maar het kan best een tijdje duren voordat hij begrijpt welke waarden erachter zitten.
Voorbeelden van de eerste normen die je kind leert zijn:
- Geen speelgoed afpakken van anderen.
- Niet slaan.
- Aan tafel blijven tijdens het eten.
- Geen dingen stukmaken.
Vijf tips voor het aanleren van normen en waarden bij je kind
- Leg uit waarom iets behulpzaam, netjes of aardig is om te doen.
Voorbeeld: ‘Oude mensen kunnen vaak niet zo lang staan, dus het is aardig om die oude mevrouw voor te laten gaan bij de kassa. Zo is ze eerder weer thuis.’
- Vertel je kind wat het positieve effect is van het gewenste gedrag.
Voorbeeld: ‘Als je je trein deelt met je zusje, kunnen jullie samen spelen. Je zusje is dan ook blij.’
- Belangrijke normen en waarden kun je het beste voordoen. Kinderen leren namelijk het meest van wat je jou zien doen. Benoem wat je doet, zodat je kind het ook snapt. Dit kun je al doen als je kind nog klein is.
- Leer je kind dat sommige mensen andere gewoonten en regels kunnen hebben. Dat kunnen mensen zijn van andere culturen, maar ook de buren. Als je kind bij opa en oma gaat spelen, gelden er andere regels dan thuis.
- Help je kind om zich te verplaatsen in anderen. Dat klinkt lastig, maar je kunt al beginnen door te benoemen hoe iets voor jou is. Als je kind wat ouder wordt, kun je het ook op een vragende manier doen.
Voorbeeld: ‘Wat fijn dat we samen opruimen, dat vind ik veel gezelliger.’ ‘Is het fijn als je iemand slaat? Kijk, dat kindje moet nu huilen.’
Goed voorbeeld doet goed volgen
Het belangrijkste is dus dat je zelf het goede voorbeeld geeft. Als je weet wat je eigen normen en waarden zijn en hoe je je wilt gedragen, ben je een goed voorbeeld voor je kind.
Als je kind naar het kinderdagverblijf of naar school gaat, komen er ook andere voorbeelden voorbij. Hij kan dan gedrag, normen of waarden overnemen van de leerkracht of van andere kinderen. Je kind moet bijvoorbeeld zijn hand opsteken bij een vraag, of hij leert een scheldwoord van een ander kind.
Vanuit huis krijgt je kind veel belangrijke normen en waarden mee en je kunt op school ongewenste aangeleerde normen thuis wel wat corrigeren. Maar je kind is toch een groot deel van de tijd op school of op het kinderdagverblijf. Daarom is het belangrijk dat hij naar een kinderdagverblijf of school gaat die (grotendeels) overeenkomt met je eigen normen en waarden.
Bronnen: Wikipedia.org, zelforganisatiefabriek.nl
