Vaginisme: wat is het en wat kun je er aan doen?

Soms lukt vrijen niet. Als het inbrengen van een tampon of een vinger in je vagina ook lastig is, dan kunnen je bekkenbodemspieren onbewust teveel aangespannen zijn. Het kan zijn dat je dan vaginisme hebt. In dit artikel leggen we jou uit wat dat is, welke klachten je dan hebt, welke behandeling mogelijk is en geven we jou en je partner tips hoe je hiermee om kan gaan.

Wat is vaginisme?

Vaginisme is een reactie van je lichaam, waarbij je bekkenbodemspieren zich onbewust teveel aanspannen. Dit kan komen door negatieve gedachten, angst of andere klachten. Vaak gaat dit gepaard met het moment dat een penis, een vinger of een tampon je vagina in komt en dat kan dan behoorlijk pijn doen. Je voelt dan vaak een brandende of stekende pijn bij de ingang van je vagina. Soms is alleen het aanraken van je huid al heel pijnlijk en kan er niet eens een vinger of tampon naar binnen. 5% van de vrouwen heeft last van vaginisme. Hierdoor kan de opening van de vagina vernauwen, waardoor penetratie niet mogelijk is of heel erg pijn doet. Iets wat normaal lijkt, is dat voor jou ineens helemaal niet (meer).

Wat is een vaginistische reactie?

In plaats van vaginisme kan je ook een vaginistische reactie hebben. Dit betekent dat je vagina soms vernauwt zodra je toestemming geeft om een penis, tampon of vinger naar binnen te laten gaan. Alleen het idee al dat er iets je vagina ingaat kan ook al voor een vaginistische reactie zorgen. Je bent hierin zeker niet alleen, want 6% van de vrouwen heeft hier last van. En 3% van de vrouwen heeft dit zelfs regelmatig of vaak. Bij deze vrouwen spannen de bekkenbodemspieren alleen aan in specifieke situaties. Als ze bijvoorbeeld een lichamelijk onderzoek bij de gynaecoloog hebben, een tampon willen inbrengen of als ze gaan vrijen. Je kan hier op bepaalde momenten last van hebben, je hele leven of alleen bij een bepaalde partner of een bepaald onderzoek.

Bekkenbodemspieren en vaginisme

Deze spieren liggen rondom je vagina, urinebuis en anus en zijn heel sterk. Als je vaginisme hebt dan zijn deze spieren constant gespannen. Doordat de vagina dan erg vernauwd ervaar je pijn zodra je dit gebied aanraakt. Het nadeel hiervan is dat er snel een vicieuze cirkel kan ontstaan: je ervaart pijn, waardoor je spieren zich gaan aanspannen. Daardoor krijg je alleen maar nog meer pijn, waardoor je spieren nog meer gaan aanspannen. Op een gegeven moment wordt je bang voor pijn en gaan je spieren zich alleen maar aanspannen vanwege die angstgevoelens. Dat is een hele normale reactie, waardoor je lichaam steeds vaker automatisch gaat reageren en de spieren in je bekkenbodem telkens onder spanning staan. Elke volgende keer dat je seks wilt hebben kun je daardoor minder ontspannen zijn.

Welke vormen van vaginisme zijn er?

Er bestaan twee vormen van deze aandoening:

• primaire vaginisme – dit betekent dat je van kleins af aan niks in je vagina hebt kunnen inbrengen.
• secundaire vaginisme – deze vorm heb je als je er op latere leeftijd last van hebt gekregen. Dit betekent dat je eerst wel iets in je vagina kon krijgen zonder pijn, maar dat dat later niet meer lukte. Dat kan bijvoorbeeld doordat geslachtsgemeenschap een tijdlang pijnlijk is geweest of je hebt een seksueel trauma opgelopen.

Tussen deze vormen bestaan er ook nog talloze verschillen. Sommige vrouwen met deze aandoening kunnen wel een tampon inbrengen, maar geslachtsgemeenschap lukt niet. En vrouwen met een vaginistische reactie kunnen bij de ene partner wel seks hebben, maar bij een andere partner lukt geslachtsgemeenschap dan ineens weer niet. 

Klachten vaginisme

Om te weten te komen of je wellicht vaginisme hebt, hebben we hier een lijstje gemaakt met veel voorkomende klachten. Als je je hier in herkent, dan is de kans groot dat je vaginisme hebt. Je wilt:

• een penis, vinger of tampon inbrengen in je vagina, maar dat lukt niet of is moeilijk.
• doorzetten en toch iets inbrengen in je vagina, maar dat doet dan pijn.
• de huid rondom je vagina aanraken, maar die is gevoelig en/of pijnlijk.
• graag geslachtsgemeenschap hebben, maar dat lukt niet.
• een onderzoek ondergaan bij een arts waarvoor een eendenbek (speculum) in je vagina wordt ingebracht, maar dat doet pijn.
• ontspannen als je een tampon of iets anders wilt inbrengen in je vagina, maar alleen dat idee brengt al heel veel spanning met zich mee voor jou. 

Het kan ook zijn dat je soms wat meer gespannen bent en daardoor even moeite hebt met het inbrengen van een tampon of als je seks wilt hebben. Dat betekent niet direct dat je vaginisme hebt. 

Wanneer moet je naar de huisarts?

Mocht je vaker last hebben van één of meer van de hierboven genoemde klachten, dan kan je contact opnemen met je huisarts. Ook als dat niet zo is en je maakt je zorgen dan kan je even bellen. Je arts kan bevestigen of je inderdaad deze aandoening hebt. Meestal word je doorverwezen naar een arts in het ziekenhuis. Deze gaat dan verder onderzoek doen.

Oorzaken van vaginisme

Deze aandoening heeft meestal een psychische oorzaak. Dat kan een angst zijn of te maken hebben met een seksueel trauma. Je komt meestal achter deze aandoening zodra je voor het eerst tampons wilt gaan gebruiken of zodra je voor de eerste keer seks wilt hebben. Als je vaginisme hebt, heb je wel zin in seks maar je lichaam werkt niet mee. Deze aandoening kan echter ook een lichamelijke oorzaak hebben, maar dat is zeldzaam.

Lichamelijke oorzaken

Eerst krijg je een lichamelijk onderzoek door een arts. Ondanks dat dit niet vaak voorkomt, wil de arts dit logischerwijs eerst uitsluiten:

• het kan zijn dat je maagdenvlies te stug is.
• je kan een aangeboren afwijking hebben aan je vagina. Er kan bijvoorbeeld een tussenschot in de vagina zitten.
• de huid rondom je vagina kan overgevoelig zijn of je kan daar pijnlijke plekken hebben.

Psychische oorzaken

Als je lichamelijk niks mankeert, dan kan de oorzaak van jouw vaginisme psychisch zijn. Mogelijke oorzaken kunnen zijn:

• Angst – door angst voor pijn tijdens het vrijen kunnen jouw bekkenbodemspieren zich onbewust gaan aanspannen. Je vagina zelf is niet te nauw, maar doordat de spieren daar zo zijn aangespannen lijkt dat wel zo.
• Opvoeding – je opvoeders kunnen jou (onbewust) hebben bijgebracht dat seks iets vies of slechts is. Daarnaast kan dat onderwerp ook een taboe zijn geweest bij jullie thuis. Je kan daardoor onbewust spanning hebben als jij eenmaal toe bent aan intimiteit.
• Misbruik – als iemand in je omgeving of jijzelf te maken hebt gehad met seksueel misbruik kan je seks zijn gaan associëren met iets negatiefs. Je kunt je daardoor niet meer veilig voelen op het moment dat je iets in je vagina wilt inbrengen. Ook al is dat alleen een tampon.
• Onwetendheid – sommige vrouwen weten niet hoe hun vagina er van binnen uit ziet en welke functie alles heeft. Daardoor vragen ze zich af of de penis niet veel te groot is voor hun vagina of het pijn gaat doen als de penis bij hen naar binnen gaat, et cetera. Door deze vragen spannen hun bekkenbodemspieren automatisch aan, waardoor de vagina vernauwt.
• Negatieve seksuele ervaring – doordat je bijvoorbeeld een tijdlang pijn hebt gehad tijdens de penetratie, kan je een volgende keer bang zijn dat het weer pijn gaat doen. Deze gedachten kunnen leiden tot spanning en verkramping van de bekkenbodemspieren. Dit is een veel voorkomende oorzaak bij vaginisme.
• Onzekerheid – doordat je onzeker bent over je lichaam of je vagina kan je spanning hebben zodra je intiem wilt worden met je partner. De spieren in je vagina reageren daar op, waardoor je een vaginistische reactie krijgt.

Behandeling bij vaginisme

Zodra de oorzaak van de aandoening bekend is kan een behandeling worden opgestart. Meestal doet een seksuoloog dit in samenwerking met bijvoorbeeld een bekkenbodemfysiotherapeut. Een seksuoloog is een arts of psycholoog die gespecialiseerd is in seksuele problemen. Bij iedere vrouw met vaginisme verloopt het behandelproces anders. De behandeling is altijd afgestemd op jouw klachten en behoeften. Je kan bijvoorbeeld oefeningen krijgen voor je bekkenbodemspieren. Zo kan je leren hoe je ze kan aan- en ontspannen. Op deze manier krijg je controle over je spieren. Daarnaast kan je samen met de seksuoloog praten over je psychische problemen en samen proberen in kaart te brengen waardoor het vaginisme bij jou getriggerd wordt. Zij leert jou hoe je hier mee om kan gaan. Ook kan ze jouw partner advies geven hoe hij het beste om kan gaan met jouw aandoening. Uiteindelijk zul je ook gaan oefenen om weer iets in je vagina in te brengen. Dit gaat stap voor stap. Je start altijd rustig. Dit kan bijvoorbeeld met een wattenstaafje. Er wordt niks geforceerd. Alles op z’n tijd.

Kan je zwanger worden met vaginisme?

Om zwanger te worden moet een man klaarkomen in de vagina van de vrouw. Helaas is dit bij vaginisme niet mogelijk zonder dat de vrouw pijn heeft. En dat is nou net niet de bedoeling. Een behandeling kan daarentegen lange tijd in beslag nemen. Als jullie de wens hebben om zwanger te worden, dan heb je die tijd (gevoelsmatig) misschien niet. Je zou in dat geval bijvoorbeeld kunnen kiezen voor zelfinseminatie. Hierbij breng je zelf het sperma in, waardoor je geen geslachtsgemeenschap hoeft te hebben. De kans om zo zwanger te worden is ongeveer 20%. Mocht je zwanger worden, dan kan je nog steeds op een natuurlijke manier bevallen als je vaginisme hebt. Deze aandoening heeft gelukkig geen invloed op de bevalling.

Tips bij vaginisme

Als je vaginisme hebt kan je je behoorlijk onzeker voelen. Ook gevoelens van eenzaamheid, frustratie, verdriet, boosheid en teleurstelling komen vaak voor. Je kan je alleen voelen en je ervoor schamen. Dat is heel vervelend, maar wel heel normaal. Ook binnen jullie relatie kan dit voor behoorlijk wat spanning zorgen. Je voelt je schuldig, want je wilt wel vrijen maar het lukt niet. Met de volgende tips kun je het hopelijk wat draaglijker maken:

• Geen pijn – vrijen moet iets fijns zijn. Je hoort hierbij geen pijn te hebben. Hoe lastig dit misschien ook is, spreek met je partner af dat jullie geen geslachtsgemeenschap hebben zolang jij klachten ervaart.
• Grenzen aangeven – als jullie vrijen geef dan goed je grenzen aan. Ga geen seksueel contact vermijden, om zo geen pijn te krijgen. Dwing jezelf tot niks en blijf samen plezier maken in bed. Intimiteit ervaren kan ook zonder penetratie.
• Praat erover – praat met je partner over wat deze aandoening met jou doet en welke klachten jij ervaart. Leg uit dat jij hier niks aan kan doen, maar dat de spanning in je vagina door een reflex ontstaat.
• Behandeling – als je een behandeling krijgt, neem je partner dan mee naar deze afspraken. Zo krijgt hij of zij meer inzicht in jouw klachten en hopelijk meer begrip.
• Inlezen – lees je in, zodat je weet wat je hebt en wat je er aan kan doen. 
• Andere manieren van intimiteit – zoek naar manieren waarop je intiem kan zijn met je partner. Wat vind je prettig en waar raak jij opgewonden van?
• Lotgenoten – zoek naar lotgenoten, zodat je met gelijkgestemden over je aandoening kan praten.

Tips voor als je partner vaginisme heeft

Als je vriendin of vrouw vaginisme heeft, dan is de kans groot dat jij ook hinder ondervindt door deze aandoening. Je bent misschien niet tevreden over jullie seksuele relatie. Daarnaast vind je het ook niet fijn voor je partner. De volgende tips kunnen jou helpen om hier mee om te gaan:

• Behandeling – kijk samen welke behandelingen mogelijk zijn en ga met haar mee. Zo krijg je meer inzicht in de aandoening, ga je beter begrijpen wat het allemaal inhoud en wat jij kan doen om samen intiem te zijn. Support haar en motiveer haar voor een behandeling als dat nodig is.
• Luister – luister naar je partner als ze vertelt over haar aandoening en toon begrip. Deel met haar ook jouw onzekerheden. Door er samen over te blijven praten blijf je verbonden. 
• Inlezen – lees over dit onderwerp zodat je weet wat je vriendin of vrouw heeft en wat ze doormaakt.
• Dwing haar niet – accepteer haar grenzen en dwing haar niet om verder te gaan als jullie intiem willen zijn. Vrijen hoort nooit pijn te doen. Ook zonder penetratie kunnen jullie het fijn hebben in bed.

Bronnen: seksualiteit, levenmetvaginisme, vaginisme