taalontwikkelingsstoornis bij kinderen: kenmerken herkennen

De meeste kinderen leren hun moedertaal “vanzelf” begrijpen. De een praat al vroeg, bij de ander duurt het iets langer. Vooral bij een eerste kindje kan het enorm lastig zijn om te bepalen wat nog “normaal” is en wanneer je kunt spreken over een taalontwikkelingsstoornis. Omdat kinderen vooral de eerste zeven jaar van hun leven het meest gevoelig zijn om taal te leren spreken en begrijpen is het belangrijk dat een eventuele taalontwikkelingsstoornis snel wordt herkend, zodat de behandeling zo vroeg mogelijk kan starten.

Taalontwikkelingsstoornis

Wat is TOS? TOS staat voor taalontwikkelingsstoornis. Een stoornis waarbij de hersenen taal minder goed kunnen verwerken. De taalontwikkeling die bij de meeste kinderen haast als vanzelf gaat, verloopt bij een kind met TOS veel moeizamer. Een kind met TOS heeft grote moeite met leren praten, duidelijk maken wat hij of zij bedoelt, en met begrijpen wat er nu eigenlijk wordt gezegd. De taal- en spraakontwikkeling van kinderen met TOS verloopt anders dan bij leeftijdsgenoten.

Specifiek of niet-specifiek

Een taalstoornis kan specifiek of niet-specifiek zijn, afhankelijk van de oorzaak. Als het probleem wordt veroorzaakt door uitsluitend de taalontwikkelingsstoornis dan wordt er gesproken over een specifieke taalontwikkelingsstoornis.

Een niet-specifieke taalontwikkelingsstoornis wordt veroorzaakt, of mede veroorzaakt, door een ander probleem: denk aan een achterblijvende intelligentie, gehoorproblemen of autisme. De behandeling van een taalontwikkelingsstoornis richt zich natuurlijk op de belangrijkste oorzaak en is dan ook vooral maatwerk.

De oorzaak van TOS

De oorzaak van de (specifieke) taalontwikkelingsstoornis is te vinden in de hersenen. De hersenen van een kind met TOS verwerken de taal anders dan die van kinderen zonder deze stoornis. Waarschijnlijk is de oorzaak een samenspel van genetische factoren (erfelijkheid) en omgevingsfactoren.

Ongeveer vijf procent van alle kinderen heeft een taalontwikkelingsstoornis, waarbij de stoornis vaker voorkomt bij jongens dan bij meisjes.

Taalachterstand of taalstoornis

Wat is het verschil tussen een taalachterstand en taalontwikkelingsstoornis?

Bij een taalachterstand ligt de oorzaak vaak in het feit dat een kind te weinig heeft kunnen oefenen met de taal omdat er bijvoorbeeld te weinig tegen het kind is gesproken (in deze taal). De taalontwikkeling is vertraagd, het kind heeft nog niet het niveau van leeftijdsgenootjes. Deze achterstand kan in principe wel worden ingehaald.

Een taalontwikkelingsstoornis daarentegen wordt veroorzaakt door de manier waarop de hersenen van het kind werken. Het kost het kind meer moeite om zich taal eigen te maken, onafhankelijk van het aanbod. Hier zal het kind altijd last van blijven houden, al is het zeker mogelijk én nodig, om met intensieve begeleiding de spraak en het taalbegrip te verbeteren.

Te weinig voorlezen is géén oorzaak van TOS. Aan de andere kant, vaak en veel voorlezen kan een kind met TOS zeker wel helpen taal beter onder de knie te krijgen.

Gevolgen taalstoornis

Frustraties en invloed op het gedrag

Een taalprobleem geeft een verhoogd risico op sociale, emotionele of gedragsproblemen. Wanneer een kind de taal minder goed begrijpt en zichzelf ook niet goed duidelijk kan maken (terwijl er niets mis is met zijn intelligentie), kun je je voorstellen dat dat niet alleen miscommunicatie oplevert maar ook leidt tot flinke frustraties bij het kind. Hoe dat doorwerkt op het gedrag verschilt per kind. Kinderen kunnen flinke driftbuien krijgen of zich juist terugtrekken. Zie ook onderstaande video van Kentalis.

Overige leerproblemen

Problemen met de taalontwikkeling kunnen de oorzaak zijn van problemen met spelling en lezen. Maar omdat taal ook een flinke invloed heeft op het denken kan het kind er andere leerproblemen aan overhouden.

Herkennen van een taalontwikkelingsstoornis

De volgende kenmerken doen zich voor bij een kind met TOS.

Het kind praat (voor zijn leeftijd) nog niet of veel te weinig, is stil
Het kind leert de moedertaal langzaam
Kan klanken en woorden moeilijk onthouden
Heeft moeite met grammatica
Kleine woordenschat
Woordvindingsproblemen: heeft moeite om op een woord te komen
Een onduidelijke uitspraak, moeilijk verstaanbaar
Het maken van korte zinnen en / of veel fouten in de zinnen
Het kind begrijpt anderen vaak niet
Het kind lijkt niet te luisteren
Gedrag: frustratie en boosheid als hij niet begrepen wordt of anderen niet begrijpt
Kan zich slecht concentreren
Omgaan met emoties is lastig
Moeite met plannen

Soms wordt de stoornis niet direct herkend. Dan gaat men er van uit dat de intelligentie van het kind achterloopt of wordt er een verkeerde diagnose als autisme gegeven. Ook omdat de stoornis vaak invloed heeft op het gedrag van een kind: het kind wordt boos of gefrustreerd als het de taal niet begrijpt of begrepen wordt. Ook kan het invloed hebben op het vermogen de aandacht vol te houden (zodat er ook wel eens ten onrechte aan ad(h)d wordt gedacht).

Diagnose

Heb je het vermoeden dat er iets mis is met de taalontwikkeling van je kind? Je kunt dit hier online testen met de zogenaamde sneltest. Natuurlijk kun je ook met je vragen naar het consulatiebureau of de huisarts. Officiële diagnoses en gespecialiseerde hulp kun je onder meer krijgen bij Kentalis.

TOS Behandelen

In eerste instantie gaan kinderen die problemen lijken te hebben met spreken of taal begrijpen naar een logopedist. De logopedist kan ook de ouders uitleggen hoe ze het kind het beste kunnen helpen. Is er sprake van een ernstige taalontwikkelingstoornis dan is een uurtje logopedie in de week niet genoeg. Er zijn voor peuters bijvoorbeeld speciale behandelgroepen. Voor schoolgaande kinderen kun je denken aan speciale scholen of gespecialiseerde begeleiding op een reguliere school.

Een taalontwikkelingsstoornis is niet te genezen maar een goede en liefst vroege behandeling kan een kind leren om beter met taal om te gaan zodat het zich beter kan redden.

Tips voor ouders van kinderen met taalproblemen

Blijf met en tegen je kind praten, ook als je kind maar weinig terug zegt. Vertel bijvoorbeeld wat je doet. “Ik ga nu een boterham maken. Ik smeer er boter op. Wat zal ik kiezen als beleg, kaas of hagelslag?”
Geef één opdracht tegelijk.
Creëer een omgeving waarin het kind zich veilig genoeg voelt te spreken
Volg je kind tijdens het spelen.
Praat rustig en duidelijk. Gebruik geen moeilijke woorden.
Voorlezen! Lees veel voor en probeer je kind erbij te betrekken. Moedig je kind aan om te reageren.
Leg niet te veel nadruk op de fouten. Maakt je kind een taalfout, herhaal dan alleen maar wat hij of zij heeft gezegd, maar dan op de juiste manier.