Als je kind de diagnose ADHD of ADD krijgt, kan dit als ouders erg overweldigend zijn. Voor sommige kinderen met deze diagnose kan het lastig zijn om op school en in de maatschappij goed te kunnen functioneren. En er bestaan geen medicijnen die deze stoornissen kunnen oplossen. Er zijn echter wel medicijnen die voor kinderen heel zinvol zijn in hun dagelijks leven. Als ouders van kinderen met ADHD of ADD is er veel om over na te denken. Je zult gaan kijken naar de beste manier voor jouw kind om te leven met deze stoornis. Een belangrijke vraag die dan om de hoek komt kijken is natuurlijk de vraag: wel of geen medicatie? In dit artikel leggen we je alles uit over de verschillende medicijnen, hoe ze werken en wat de eventuele gevolgen kunnen zijn.
ADHD en ADD, wat is het?
Iedereen kent wel iemand met het stempel ADHD of ADD, maar we zullen je nog even kort uitleggen wat het nu precies is. ADHD valt onder de neurobiologische ontwikkelingsstoornissen. In gewone mensentaal betekent dit het volgende: mensen met ADHD zijn sneller afgeleid, zijn hyperactief en zijn relatief impulsiever dan de ‘gemiddelde’ mens. Bij ADD ontbreekt de hyperactiviteit aan dit lijstje. Als een jeugdpsychiater gaat onderzoeken of iemand ADHD of ADD heeft, gebruikt hij deze drie pijlers om een diagnose te stellen. Er zijn verschillende manieren van testen, maar er is geen enkele test die ADHD of ADD onomstotelijk kan vaststellen.
De Cijfers
Hoewel exacte cijfers ontbreken, zijn er onderzoeken gedaan naar hoe vaak ADHD en ADD bij kinderen voorkomt. Het CBS hield in 2021 een enquête. Hieruit kwam naar voren dat 3,4 procent van de ouders van kinderen van 4 tot 12 jaar aangeeft dat hun kind ADHD of ADD heeft. Dit komt neer op 3 tot 5 van de honderd kinderen. Een groot deel daarvan gebruikt medicatie. Veruit de meeste kinderen krijgen het medicijn Ritalin.
Het aantal recepten voor ADHD-medicatie (methylfenidaat) voor kinderen van 4 tot 18 jaar is in een periode van tien jaar (2003-2013) verviervoudigd (Gezondheidsraad, 2014). In 2014 gebruikten 98.000 kinderen medicatie. Naar aanleiding van deze hoge cijfers gaf de Gezondheidsraad in 2014 het advies om beter te kijken naar de omstandigheden voordat medicijnen worden toegeschreven. Sindsdien zijn de cijfers gedaald. In 2019 bleek dat steeds minder jongeren onder de 18 ADHD-medicatie gebruikten. In 2018 gebruikten nog 78.000 minderjarigen nog ADHD-medicatie.
De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) stelt dat artsen en psychiaters bij lichte en milde ADHD voorzichtiger zijn geworden in het voorschrijven van medicatie. Dit heeft er onder andere mee te maken dat de langetermijneffecten van het medicijngebruik nog onbekend zijn.
Welke medicatie is er?
Methylfenidaat (meestal Ritalin): Dit medicijn is een psychostimulans. Het heeft een stimulerende werking op het zenuwstelsel. Dit medicijn verbetert de concentratie en vermindert de hyperactiviteit. Methylfenidaat is veruit het meest voorgeschreven medicijn bij ADHD en ADD. Ritalin is de meest bekende merknaam van dit medicijn. Sommige kinderen hebben veel last van de bijwerkingen. Het is een stof die nauw verwant is aan amfetamine. De werking ervan is vergelijkbaar met amfetamine, maar is minder sterk. De effecten houden ook minder lang aan. In de hersenen zorgt methylfenidaat voor de afgifte van dopamine en noradrenaline. Ook blokkeert het medicijn de heropname van deze stoffen.
Concerta: Ook Concerta bevat methylfenidaat. Het verschil tussen Ritalin en Concerta is dat Concerta langer doorwerkt omdat het vertraagd de methylfenidaat afgeeft. Ook concerta kan in sommige gevallen vervelende bijwerkingen hebben zoals verminderde eetlust, slapeloosheid, prikkelbaarheid en hoofdpijn.
Dexamfetamine: Er zijn mensen die niet goed reageren op Ritalin. Als dit het geval is, kiezen de meeste artsen voor het medicijn dexamfetamine. Sommige patiënten reageren daar beter op dan op methylfenidaat. In tegenstelling tot methylfenidaat is het aantal gebruikers van dexamfetamine in 2017 wel toegenomen. Het totaal aantal gebruikers nam met 4500 toe tot 36.000 personen, een groei van 15,6%. Hoewel beperkt nam ook in de leeftijdsgroep 6 tot en met 15 jaar in 2018 het aantal gebruikers toe met 1,7% tot 6900 personen.
Atomoxetine (strattera): Dit medicijn wordt vaak voorgeschreven als kinderen niet goed reageren op methylfenidaat of dexamfetamine. Het medicijn regelt de hoeveelheid noradrenaline in de hersenen. Het belangrijkste verschil met de bovenstaande medicijnen is dat het geen stimulerend middel is.
Guanfacine (Intuniv): Dit is een relatief nieuw medicijn dat in 2018 werd toegevoegd aan de lijst met geaccepteerde medicijnen. Ook dit medicijn bevat geen stimulerende middelen. Uit onderzoek blijkt dat het minstens zo effectief is als atomexetine. Toch wordt atomexetine vaker voorgeschreven, omdat de bijwerkingen van guanfacine heftiger lijken te zijn. Ook is er minder bekend over de langetermijn veiligheid dat atomexetine.
Bijwerkingen en risico’s van medicatie
Zoals bij de meeste medicatie hebben ook AD(H)D-medicijnen vaak bijwerkingen. Over de nieuwe medicijnen is minder bekend, maar van methylfenidaat (Ritalin, Concerta) en dexamfetamine zijn verschillende bijwerkingen bekend. Ongeveer 1 op de 3 kinderen heeft hier last van. Voorbeelden zijn gebrek aan eetlust, niet kunnen inslapen, hoofdpijn, buikpijn en psychische klachten als nervositeit, angst en snel geïrriteerd zijn. Ook kunnen kinderen last krijgen van tics, last krijgen van vertraagde reactie en minder goed groeien. De meeste bijwerkingen verminderen na 1 tot 2 weken.
Als kinderen langere tijd medicatie gebruiken kunnen ze er psychisch afhankelijk van worden. In de regel krijgen kinderen dan ook niet eindeloos medicijnen. Vaak eindigt de behandeling tijdens of na de puberteit.
Langetermijn effecten?
Het AMC in Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar de effecten van Ritalin op kinderen. Hieruit bleek dat het gebruik van Ritalin ervoor zorgt dat de werking van de hersenen bij kinderen ook na het stoppen van medicatie veranderd is. Onderzoekers zagen dat kinderen nog steeds meer dopamine aanmaakten. Deze stof komt vrij in de hersenen bij het gebruik van methylfenidaat. De onderzoekers weten echter nog niet wat de gevolgen ervan zijn op lange termijn. Wel vonden de onderzoekers de uitkomst van het onderzoek zorgelijk.
Hoe zinvol is behandeling?
Bij zo’n 70% tot 80% van de kinderen die Ritalin gebruiken is de behandeling zinvol. Klachten als hyperactiviteit, chaotisch gedrag en emotionele prikkelbaarheid verminderen. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen met ADHD verslavingsgevoeliger zijn dan hun leeftijdsgenoten zonder ADHD. De kans op een verslaving is twee tot drie keer zo groot. Echter, door het gebruik van medicatie neemt deze kans af.
Wat als medicatie niet helpt?
Bij ongeveer 30 % van de kinderen werkt medicatie niet zo goed. In veel van deze gevallen hebben kinderen erge last van de bijwerkingen. Soms kiezen artsen dan voor andere medicatie, zoals antidepressiva of neuroleptica. Ook zijn er psychiaters en psychologen die neurofeedback inzetten als behandeling. Ook zijn er kinderen die baat hebben bij alternatieve geneeswijzen.
Arne Popma, voorzitter van de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP), is van mening dat het belangrijk is voorzichtig te blijven bij het inzetten van medicatie. Deze zou alleen toegepast moeten worden als het echt nodig is, zo vertelt hij in een interview in het AD. Hij geeft daarin ook aan dat een deel van de kinderen met ADHD zonder medicatie niet in de maatschappij zou kunnen functioneren.
