Hoogbegaafdheid bij jonge kinderen: meer dan slim

Elke ouder wil graag dat zijn kind slim is. Maar wanneer is een kind nu echt hoogbegaafd? En hoe kan je als ouder op vroege leeftijd signalen van hoogbegaafdheid herkennen?

Hoogbegaafdheid

Over het algemeen wordt gesproken over een hoogbegaafd (HB) kind wanneer het kind een IQ van 130 of meer heeft. Maar hoogbegaafdheid gaat verder dan alleen alleen maar dat ene cijfertje of “heel slim zijn”; het hele “zijn” van een mens lijkt erbij betrokken. Een extreem hoge gevoeligheid, creativiteit en motivatie zijn minstens even belangrijke kenmerken.

Er zijn verschillende begaafdheidsgebieden die los van elkaar staan. Zo is de een extreem goed in het ontcijferen van wiskundige vraagstukken, terwijl de ander een muzikale gave heeft. Wel is het zo dat hoogbegaafde kinderen over het algemeen op alle gebieden hoger dan gemiddeld scoren.

(Hoog)begaafde leerlingen beschikken over drie persoonlijkheidskenmerken:

hoge intellectuele vermogens
taakgerichtheid en volharding
een creatief vermogen om originele oplossingen voor problemen te bedenken.

Boekentip: Hoogbegaafd – als je kind (g)een Einstein is

Hoe weet je of je kind hoogbegaafd is

Om te testen of een kind hoogbegaafd is kun je het beste naar een daarvoor gespecialiseerd bureau. Daar worden IQ testen als de RAKIT of WISC afgenomen, maar vooral ook door iemand met kennis van HB gekeken naar hoe een kind is. Deze testen zijn niet geschikt voor hele jonge kinderen, er wordt bij jonge kleuters en peuters en baby’s wel gesproken over een ontwikkelingsvoorsprong als je ziet dat ze heel erg ver voorlopen op leeftijdsgenootjes. Bekijk hier de kenmerken van zo’n ontwikkelingsvoorsprong bij baby’s en vermoedelijke hoogbegaafde peuters.

Kenmerken hoogbegaafdheid bij jonge kinderen

Naast een hoog IQ zijn extreme gevoeligheid, creativiteit, een kritische instelling en een groot rechtvaardigheidsgevoel typisch kenmerken voor hoogbegaafden. Een vroegtijdige taalontwikkeling en een groot gevoel voor humor zijn voorbeelden van eigenschappen die wel vaak voorkomen bij hoogbegaafde kinderen, maar zeker niet altijd.

Het langdurig concentreren op zaken die hem/haar interesseren. Laat zich soms zo diep met zaken in dat hij/zij zich niet meer bewust is van iets anders – “zit in een eigen wereld”;
Het op twee of drie dingen tegelijkertijd kunnen concentreren en het bezitten van een uitstekend geheugen;
Het goed kunnen redeneren en bedenken van creatieve manieren om problemen op te lossen. Het zien van veel mogelijke antwoorden/oplossingen;
Het extreem nieuwsgierig zijn. Vragen als “Waarom?”, “Hoe?” “Wat als.?”. Sterke interesse in oorzaak-gevolg relaties en abstracte begrippen zoals liefde, zin van leven/dood. Probeert graag nieuwe dingen uit;
Het hebben van een vroegtijdige spraakontwikkeling, of laat beginnen met praten maar dan wel vloeiend. Gebruikt gevorderde zinsstructuur en woordenschat. Legt ideeën uit op complexe, ongebruikelijke wijze en geeft complexe antwoorden op vragen;
Met name ook de gevoeligheid is een kenmerk van hoogbegaafdheid. Het intens reageren op geluid, smaak, geur of gevoel door het tonen van emotie (huilen, boos, opgewonden zijn);
Het op jonge leeftijd meer bezig zijn met “leren” dan met “spelen” (en haalt dan soms later dat spelen in) en het hebben van interesse in kalenders, klokken, kaarten en structuren.
Speelt vaak liever met oudere kinderen/ volwassenen, vindt zelf gecompliceerde spelletjes uit en houdt van puzzels;
Het vroegtijdig kunnen lezen, zichzelf aanleren van lezen. Het houden van het spelen met woorden;
Het hebben van een spontaan en/of gevorderd gevoel voor humor;
Het houden van stimulatie en actie, zelden tevreden zijn met stilzitten;
Het hebben van een levendige verbeelding. Soms moeite met het scheiden van echt en verzonnen. Dit leidt tot allerlei angsten;
Het minder nodig hebben van slaap;

Ouders kunnen een belangrijke rol spelen in het vroegtijdig herkennen van signalen die kenmerkend zijn voor hoogbegaafdheid. Deze kenmerken alleen zijn onvoldoende om vast te stellen dat uw kind hoogbegaafd is. Wel is het zo dat wanneer de meeste van de kenmerken van toepassing zijn, dit een goede indicatie is voor hoogbegaafdheid. Mocht er een vermoeden van hoogbegaafdheid zijn, ga eens praten met school of expert.

Lees ook: denksleutels een andere manier om je kind aan het denken te zetten

Hoogbegaafd zijn is geen garantie voor succes

Hoogbegaafdheid (HB) staat zeker niet garant voor succes. Hoogbegaafde kinderen hebben, net als kinderen die ver onder het gemiddelde presteren, vaak juist extra zorg nodig. Het lijkt soms makkelijk, een kind dat niets hoeft te doen om goede resultaten te behalen, maar verveling en onderpresteren liggen op de loer. Ook (juist!) hoogbegaafde kinderen moeten door hun omgeving gestimuleerd worden om te komen tot prestaties. Daarvoor is het ook van belang dat het kind zich geaccepteerd voelt zoals het is. Bij gebrek aan de juiste uitdaging en motivatie, of bijvoorbeeld bij afwijzing door de groep kan het voorkomen dat het kind helemaal niet meer wil leren, of gaat onderpresteren.

Bekijk ook eens dit filmpje: Waarom halen zoveel hoogbegaafden geen diploma van de Universiteit van Vlaanderen, waarin Prof. dr. ir. Kathleen Venderickx uit legt waarom mensen met een IQ van 135 evenveel begeleiding nodig hebben als mensen met een IQ van 65.

Extra begeleiding en aandacht

Het hoogbegaafde kind heeft vaak in de gaten, dat het anders is dan anderen. Het gevaar is dat het kind hierdoor een laag zelfbeeld zou kunnen ontwikkelen. Een belangrijk aspect daarbij is dat het hoogbegaafde kind vaak een asynchrone ontwikkeling doormaakt. Dat wil zeggen dat het op een gebied al ver op de kalenderleeftijd vooruit is, terwijl het op een ander gebied met de kalenderleeftijd meeloopt of zelfs iets achter is. Dat is natuurlijk best verwarrend. Hierdoor hebben hoogbegaafde kinderen vaker dan gemiddeld moeilijkheden met sociale contacten. Kinderen die iets anders (ingewikkelder) praten dan anderen, of interesses hebben waar andere kinderen (nog) niet aan toe zijn worden soms niet helemaal begrepen.

Hoogbegaafde kinderen en aanpassingen op school

Belangrijk is dat op school bekend is hoe je kind in elkaar zit en dat men de stof kan aanpassen aan je kind. Dat geldt natuurlijk voor alle kinderen, maar in het bijzonder kinderen die op de een of andere manier “anders” dan anderen zijn, zoals hoogbegaafden. Er is extra begeleiding nodig om te zorgen dat je kind gemotiveerd wordt / blijft, er moet voldoende uitdaging geboden worden en de stof moet worden aangepast aan de denkwijze van de hoogbegaafde. Als de leerkracht en de school zich bewust is van de valkuilen voor hoogbegaafde leerlingen (faalangst, moeite met leren leren of executieve vaardigheden) kan ook daar extra op worden ingespeeld. Lees ook het artikel wat moet de docent weten over hoogbegaafdheid.

Plusklas of onderwijs voor hoogbegaafden

Gelukkig hebben de meeste scholen tegenwoordig de mogelijkheid om snellere leerlingen wat meer te bieden. Dat kan in de groep zelf, met het zogenaamde “compacten en verrijken” van de lesstof of groepsoverstijgend in een plusklas voor een paar uur per week. Er zijn ook steeds meer scholen die groepen hebben speciaal bedoeld voor hoogbegaafden kinderen waar het onderwijs helemaal is geënt op deze specifieke groep leerlingen.

Andere invulling lesprogramma nodig voor hoogbegaafden

Hoogbegaafde kinderen hebben vaak minder behoefte aan instructie en aan herhalingen of oefenstof. Ze hebben een hoog werktempo en vaak een didactische voorsprong. Het is belangrijk om hier in de klas rekening mee te houden. Dat kan bijvoorbeeld door het onderwijsaanbod in te dikken of te compacten. De tijd die daardoor vrijkomt kan dan gevuld worden met verrijking.

Compacten en verrijken

Verrijkingsstof is lesstof, die tegemoet komt aan de specifieke behoeften van deze kinderen, zoals onder anderen een hoge mate van complexiteit en een hoog abstractieniveau. Verrijking of verbreding van de lesstof kan ook groepsoverstijgend worden aangeboden in bijvoorbeeld een plusklas.

Het is overigens een misvatting dat hoogbegaafde kinderen helemaal géén instructie nodig zouden hebben. Het kind alleen op de gang zetten met een boekje met moeilijkere stof is vaak een slechte oplossing!

Begeleiding bij leren leren

Naast verrijking is het nuttig om juist deze kinderen te begeleiden bij het “leren leren” of het helpen met het ontwikkelen van de soms gebrekkige executieve vaardigheden (denk aan plannen of organiseren, de “verstrooide professor” die wel kan rekenen maar geen idee heeft waar hij een potlood kan vinden…)

Top-down denken in plaats van bottom-up

Naast moeilijker werk en andere vakken (denk aan Chinees, schaken, techniek of muziek) zou de lesstof voor hoogbegaafden ook op een andere manier moeten worden aangeboden. Hoogbegaafde kinderen zijn van nature “topdown” denkers: vanuit het geheel, een totaaloverzicht, inzoemen op de details.

Dus bijvoorbeeld eerst uitleg van de gehele grammaticale regel, dan pas oefenen. Vaak wordt in het reguliere onderwijs juist andersom gewerkt. Eerst woordjes leren en oefenen, pas later de samenhang leren.

Topdown denkers willen weten waarom dingen gebeuren en hoe iets in elkaar zit. Ze hebben er behoefte aan te weten welke verwachtingen er ten aanzien van hen zijn, zodat ze daar ook aan kunnen voldoen. Ze hebben houvast aan een duidelijk rooster, een helder schema.

Daarnaast zijn hoogbegaafden gebaat bij “hogere orde denkopdrachten”. Niet alleen onthouden, begrijpen en toepassen, maar analyseren, evalueren en creëren (Taxonomie van Bloom).

Begeleiding hoogbegaafde kinderen

Wat kun je als ouder zelf doen om je kind te motiveren te blijven leren?

Erkenning en respect voor het “anders” zijn van het kind.
Wees een “coach” in plaats van een schoolmeester. Reik aan maar kauw niet voor.
Bied materialen aan waarmee ze zelf kunnen ontdekken. Een kapotte wekker, een oude computer of een gereedschapskist met diverse materialen erin. Laat ze maar doen en vertel er vooral niet bij dat die wekker gerepareerd moet worden. Misschien doen ze er zelf liever heel wat anders mee.
Prijs het doorzettingsvermogen als ze toch “saaie” klusjes als opruimen netjes afmaken.
Probeer een sport of muziekcursus. Vaak zijn hoogbegaafde kinderen heel muzikaal of sportief. Het is een prima uitlaatklep. En bovendien, is je kind juist niet zo goed in de gekozen sport of muziekles – maar vindt hij het wel leuk – dan is het voor hem ook prima om eens mee te maken hoe je omgaat met stof die eens niet zomaar aan komt waaien en leert hij hoe hij moet “leren”.

Niet afremmen in de ontwikkeling

Wat je vooral NIET moet doen is afremmen. Als je kind interesse heeft in een onderwerp dat ogenschijnlijk niet bij zijn leeftijd past, zeg nooit “dat leer je later wel eens”, of “dat is niet voor jouw leeftijd”. Leg de nadruk niet op het anders zijn maar ga in op de vragen en interesses. Soms zal de buitenwereld niet altijd begrijpen dat je kind anders is, en daar een ongezouten mening (ook over jouw opvoedingsmethoden) op loslaten (“Waarom moet hij nu al die letters leren, laat je hem lekker kind zijn en ga voetballen”).

Meer weten?

Denk je dat jouw kind hoogbegaafd is of wil je er meer van weten? Vraag advies aan de arts op het consultatiebureau, overleg eens met de juf of meester op school en de intern begeleider. Of bezoek oudervereniging Pharos.

Bronnen: