Heb jij ook een extreem gevoelig kind dat alles lijkt op te merken? Dat kan heel mooi zijn maar soms ook wel problemen geven. Naar schatting 1 op de 5 mensen is hoogsensitief (hsp) of ook wel hooggevoelig genoemd. De afgelopen jaren is het wetenschappelijk onderzoek naar en de kennis over hoogsensitiviteit sterk toegenomen. Wat houdt het concreet in als iemand hoogsensitief is, wat zijn de kenmerken van een hoogsensitief kind? Wat zijn de voor- en nadelen, en hoe kun je kinderen die hoogsensitief zijn de beste begeleiding geven?
Hooggevoeligheid als karaktereigenschap
De afkorting HSP staat voor Highly Sensitive Person of, in het Nederlands, Hoog Sensitief Persoon. Voor het eerst zo genoemd in 1996 door Elaine Aron, een Amerikaanse psychologe. HSP leek een tijdje vooral iets heel zweverigs, maar is de laatste jaren door de wetenschap serieus genomen en erkend. Hersenscans bijvoorbeeld laten zien dat zo’n 20 procent van de mensen daadwerkelijk “gevoeliger” zijn dan hun medemens. Hun hersenen verwerken informatie op een andere manier en zijn in staat meer nuances te zien. Vaak ook wordt de term sensory processing sensitivity gebruikt.
Hoogsensitiviteit is een eigenschap die voorkomt bij ongeveer één op de vijf personen en draait om een diepere verwerking van prikkels in de hersenen. Simpel gezegd: wat hoogsensitieve personen zien, horen, voelen, ruiken of proeven komt sterker binnen.
Hoogsensitiviteit is dus niets meer of minder dan een bijzonder intensief waarnemingsvermogen. Een aangeboren karaktereigenschap en géén stoornis. Een bijzonder intensief waarnemingsvermogen hebben is een hele mooie eigenschap, maar kan ook wel eens lastig zijn, voor de persoon in kwestie of zijn omgeving. Zeker bij hoogsensitieve kinderen geldt dat een goede omgeving, begeleiding en begrip van groot belang zijn.
Kenmerken van HSP bij kinderen
De zintuigen van een HSP zijn voortdurend gericht op de receptie en registratie van zelfs de geringste verandering. Sommige HSP’s nemen bijvoorbeeld geuren beter waar, kunnen smaken tot in de kleinste nuances onderscheiden of horen het stilste gekraak in huis. Een bekend voorbeeld is ook de gevoeligheid voor de labeltjes in de kleding en de naadjes in de sokken. Ze hebben soms veel last van kleine dingen die andere kinderen niet lijken op te merken.
Hieronder een lijstje met kenmerken die vaak bij hoogsensitieve kinderen voorkomen.
- Een rijke innerlijke belevingswereld. Ouders kunnen zich niet altijd voorstellen wat er in het hoofdje van hun HSP kind gebeurt.
- Een sterk voorstellingsvermogen
- Kunnen zich abstracte verschijnselen goed voorstellen
- Een atypisch gevoel voor humor en ironie
- Soms emotioneler dan andere kinderen
- Houden niet van gewelddadige of enge films en verhalen
- Ze zijn voorzichtig, schrikken sneller
- Lichamelijk gevoelig: honger of dorst kan ze uit hun balans brengen, eten dat scherp smaakt, harde geluiden of juist irritante kleine geluidjes, kriebelende stoffen in kleding…
- Kunnen juist erg genieten van mooie muziek of heel erg emotioneel worden bij het zien van een mooie film
- Gevoeliger voor pijn
- Lijken snel in de stress te raken als ze teveel tegelijk moeten doen of te veel in te korte tijd
- Letten op dingen en denken na over details die anderen helemaal niet zouden opmerken. Stellen ook daarom bijzondere vragen.
- Zeer consciënteus
- Soms introvert of lijken erg verlegen, trekken zich graag alleen terug
- Zeer meelevend en attent. Ze hebben fijne antennes voor het emotionele leven van andere mensen wat vaak een grote empathie in de hand werkt. Wanneer iemand anders verdrietig is wordt het kind dat ook.
- Gevoelig voor sfeer. Spanningen in huis bijvoorbeeld worden feilloos aangevoeld, zonder te hoeven weten wat er precies aan de hand is.
- Ze verbazen mensen vaak met hun ogenschijnlijk “zevende zintuig”
- Hun grote empathie uit zich ook in een uitgesproken liefde voor dieren.
Waar kan het mis gaan bij HSP?
Hooggevoeligheid is een prachtige eigenschap: kinderen pikken veel meer op, zien en voelen meer, hebben een enorm inlevingsvermogen in anderen. Maar. Daar is ook een schaduwkant aan. Soms is het allemaal te heftig of te veel. Die vele waargenomen prikkels moeten ook worden verwerkt. En het zenuwstelsel van een hoogsensitief kind heeft de neiging om dat bijzonder grondig te doen. Waar andere mensen een zeer nuttig filter hebben om alleen de relevante informatie te verwerken, lijkt het erop dat het hsp kind dat minder goed kan. Mogelijke overprikkeling ligt op de loer. Op een bepaald moment wordt de grens bereikt en kunnen de hersenen worden overweldigd.
Als hoogsensitieve kinderen hun grenzen bereiken, kan het gebeuren dat ze plotseling ander gedrag gaan vertonen. Ze reageren veel te heftig, of trekken zich juist helemaal terug. Krijgen last van hoofdpijn of buikpijn . Deze abrupte reacties lijken voor anderen vaak volledig overdreven en leiden helaas vaak tot onbegrip en veroordeling (“wat een lafaard” of “hij moet zich niet aanstellen, andere kinderen hebben er ook geen last van”).
Hoogsensitieve volwassenen lijken eerder last te hebben van angst of depressie, en stress op het werk als ze de eigen grenzen niet goed bewaken.
Bezorgde ouders
De reden waarom bezorgde ouders soms hulp zoeken is omdat ze merken dat hun kind “anders” is. Anders reageert, soms onvoorspelbare emotionele uitbarstingen heeft of zelf last lijken te hebben van de extreme gevoeligheid.
Bovendien lijken de meeste zeer gevoelige kinderen ook erg verlegen. Dit is vooral merkbaar bij kinderen, wanneer ze er genoeg van hebben om samen met andere kinderen te zijn en zich daarom van leuke activiteiten distantiëren. Dit wordt vaak uitgelegd als gebrek aan sociale vaardigheden of verlegenheid maar het is absoluut geen onvermogen om sociale relaties aan te gaan. De werkelijkheid is dat hooggevoelige kinderen veel sneller uitgeput raken door sociaal contact en alle emoties van anderen, en om weer op te laden even alleen willen zijn.
Andere diagnoses
Opvallend zijn ook de kleinere of grotere eigenaardigheden die HSP kinderen kunnen ontwikkelen. Bijvoorbeeld als ze bepaalde materialen in hun kleding niet kunnen verdragen of als ze problemen hebben met een bepaalde consistentie van het eten. Soms ook wordt hoogsensitiviteit ten onrechte voor autisme aangezien. Het kan natuurlijk samen gaan, hooggevoelige kinderen zijn niet per definitie autistisch en andersom. Wel zijn hoogbegaafde kinderen ook vaak hooggevoelig.
Tips voor ouders van zeer gevoelige kinderen
HSP heeft dus positieve maar ook negatieve kanten. Het is geen ziekte of aandoening, maar een speciale aangeboren eigenschap. Geen behandeling nodig dus, wél acceptatie en begrip. Door er op een passende manier mee om te gaan kun je je kind juist helpen voordeel te halen uit deze mooie eigenschap. Ouders kunnen het leven voor zichzelf en hun kinderen gemakkelijker maken als ze de speciale behoeften van hun kind accepteren en respecteren, in plaats van dit anders-zijn te negeren, of erger nog, het op de een of andere manier proberen te elimineren.
1. Ontspanning
Zorg ervoor dat je kind genoeg ontspanning krijgt. Overprikkelde kinderen willen ook niet altijd aangeraakt of getroost worden: accepteer dit! Hoe lastig dat soms als ouder ook is, als je kind heel boos en verdrietig is en álles, en soms ook jouw hulp of aandacht op dat moment te veel.
Nog een tip van een psycholoog: de schooldag met alle kinderen en indrukken is al een maximale inspanning voor een HSP kind. De middag moet daarom niet worden volgepland met vrijetijdsactiviteiten, maar moet vooral dienen om te ontspannen. Minder van alles: minder speelgoed, minder televisie, minder computers, minder bezoekers, minder activiteit, minder geluid.
2. Let op je woorden
Soms maken ouders of juffen opmerkingen die bij de meeste kinderen niet zo hard aankomen, maar bij een hooggevoelig kind wel. Van een spontane uitroep als het kind per ongeluk iets laat vallen, of een afkeurende toon als iets niet goed is gedaan, een “dat had je toch wel beter kunnen doen” kunnen hooggevoelige kinderen zich soms veel meer aantrekken dan andere kinderen.
4. Geef structuur aan een HSP kind
Een eenvoudige strategie is bijvoorbeeld: maak rituelen en regels. Een vaste structuur geeft de kinderen zekerheid en helpt hen de wereld te ordenen die ze chaotisch vinden.
Wat doen bij driftbuien en overprikkeling?
Ouders moeten de waarschuwingssignalen van hun kind leren herkennen wanneer hij of zij daadwerkelijk genoeg heeft gezien, gehoord en gevoeld. Typische signalen zijn bijvoorbeeld zeuren, huilen of wanneer het kind plotseling heel stil wordt. In het geval van sterke reacties, zoals driftbuien, helpt het om beslissingen te nemen voor het kind.
Zeg duidelijk wat je nu gaat doen om de situatie op te lossen. Doe wat je kind op dat moment niet kan: concentreren en focussen. Neem de richting over en breng structuur terug in het geheel.
Tot slot is er geen toverformule voor wat HSP kinderen nodig hebben en waar ze voor te beschermen. Elk kind is anders. Na verloop van tijd zal je zelf ontdekken wat goed is voor het kind en wat niet. Net als ouders van niet-zeer gevoelige kinderen trouwens. En als je ooit je eigen grenzen bereikt of je onzeker voelt, aarzel dan niet om tips en advies te vragen aan een expert.
Leestips/bronnen:
- Dé expert op het gebied van hoogsensitiviteit, Elaine Aron, heeft een duidelijk en informatief boek geschreven: Het Hoogsensitieve Kind. Een must-read voor iedereen die met hoogsensitieve kinderen te maken heeft of meer over het onderwerp weten wil.
- Een voorleesverhaal over hoogsensitiviteit is Ik prik, van Kim Crabeels en met illustraties van Julie van Hove.
- Wikipedia
- zobegaafd.nl
