Dat er tijdens de zwangerschap van alles verandert in je lichaam, is voor iedereen duidelijk. Maar dat een zwangerschap ook van alles met je brein doet, beseft lang niet iedereen. Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de veranderingen die in de hersenen plaatsvinden tijdens de zwangerschap. Wel is duidelijk dat hormonen daarbij een belangrijke rol spelen.
Hormonen tijdens de zwangerschap
Tijdens de zwangerschap wordt je als vrouw aan een stortvloed van hormonen blootgesteld. De hoeveelheid oestrogenen is bijvoorbeeld groter dan waar je je in je hele leven aan wordt blootgesteld. Uit onderzoek van hersenwetenschapper Hoekzema blijkt dat deze veranderingen langdurig zijn. Twee jaar later, en misschien nog wel langer, zijn de veranderingen nog steeds zichtbaar in de hersenen.
…ratten zonder nageslacht veranderen na een hormoonbehandeling met zwangerschapshormonen in zorgzame stiefmoeders…
Proeven bij andere zoogdieren laten zien dat het gedrag van de moeder ná de geboorte van haar jongen nog steeds voor een groot deel wordt gestuurd door de zwangerschapshormonen. Zo veranderden tijdens een onderzoek ratten zonder nageslacht na een hormoonbehandeling met zwangerschapshormonen in zorgzame stiefmoeders. Blijkbaar zetten die hormonen een ‘gewoon’ brein om in een zorgzaam moederbrein.
De Moederpuberteit
Een andere levensfase waarin je veel aan hormonen wordt blootgesteld, is natuurlijk de puberteit. In deze fase van je leven wordt je, net als tijdens de zwangerschap, geconfronteerd met lichamelijke veranderingen én veranderingen in je identiteit. Tijdens de zwangerschap schieten je hormoonspiegels omhoog. Je lichaam en je brein reageren hierop.
Nadat je net een kind hebt gekregen, daalt je hormoonspiegel weer. De meeste hormonen komen namelijk uit de placenta, en die is na de geboorte ook uit je lichaam verdwenen. Doordat de hormoonspiegels dalen, worden ook weer veranderingen in je brein gestimuleerd. Dit kan een periode zijn waarin je op een roze wolk leeft, maar ook kan je door die enorme hoeveelheid aan breinveranderingen te maken krijgen met een post-partumdepressie of een post-partumpsychose. Een soort moederpuberteit… Post-partum is Latijn voor ‘na de bevalling’.
Waarom verandert dat moederbrein zo sterk?
Omdat er nog zo weinig onderzoek is gedaan naar de veranderingen in het brein, weten we ook niet zeker waarom al die veranderingen plaatsvinden. Als je kijkt naar de manier waarop mensenbaby’s ter wereld komen, is het wel logisch dat het moederbrein een beetje moet veranderen. Zo’n klein hulpeloos baby’tje kan zonder moeder namelijk absoluut niet overleven. Andere jonge zoogdieren kunnen na de geboorte al direct staan en lopen, maar mensenbaby’s moeten overal heen gedragen worden en ingepakt in een dikke laag babykleertjes en zijn al met al een stuk minder snel volwassen dan andere zoogdieren.
In de afgelopen miljoenen jaren is het menselijk brein ontzettend snel gegroeid. Als ons hele brein in de baarmoeder zou moeten volgroeien, zoals dat bij andere zoogdieren gebeurt, dan past de baby niet meer door het geboortekanaal. Je kindje moet er dus uit voordat de hersenen zijn volgroeid.
Het gevolg daarvan is dat moeders hun kwetsbare kleine moeten beschermen tegen de gevaren van de buitenwereld. En zo mogelijk nog belangrijker; ze moeten leren om de behoeften van hun baby te lezen. Heeft hij honger, pijn, krampjes of is het gewoonweg te warm? Een nieuwe moeder heeft een dagtaak aan het uitvogelen van de behoeftes van haar kindje.
Een nieuwe moeder heeft een dagtaak aan het uitvogelen van de behoeftes van haar kindje.
Blijvende veranderingen na de zwangerschap
Het interpreteren van dat babygedrag vraagt veel van je empathie. Dat is het vermogen om je in de gevoelens, gedachten en behoeften van anderen te kunnen verplaatsen. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat juist de hersengebieden die betrokken zijn bij empathie bij moeders onder invloed van zwangerschapshormonen enorm veranderen. Gek genoeg worden deze hersengebieden tijdens de zwangerschap juist kleiner.
Je zou dan denken dat daarmee ook het empathisch vermogen van moeders afneemt. Maar dat is helemaal niet het geval. Het is juist een teken van een betere relatie tussen moeder en kind. Wetenschappers vermoeden dat juist de breincircuits die te maken hebben met de relatie tussen moeder en kind worden versterkt.
Cellen van de baby in het moederbrein?
Wanneer vrouwen zwanger zijn, komen er cellen van het kind terecht in het bloed van de moeder. Dit gebeurt waarschijnlijk bij alle zwangerschappen. Deze cellen zijn overal in het lichaam van de moeder terug te vinden. Patholoog Bajema ontdekte ze in de longen, milt, lever, nieren, hart en in het brein van zwangere vrouwen. De meeste van deze cellen worden mogelijk snel na de zwangerschap weer opgeruimd. Maar een deel van de cellen overleeft de opruimactie en blijven tot in de dood in het lichaam van de moeder aanwezig.
Over de effecten die deze cellen op het moederlichaam hebben, is nog niets bekend. Een deel van deze cellen komt ook in het brein terecht. Op dit moment weten we alleen dat ze in bepaalde hersengebieden vaker worden aangetroffen. Hersenwetenschapper Hoekzema heeft wel plannen om dit fenomeen nader te onderzoeken.
Zij doet haar onderzoek naar de effecten van zwangerschap en moederschap op de hersenen bij de Universiteit Leiden. Ze is regelmatig nog op zoek naar proefpersonen.
In het kort samengevat:
- De zwangerschapshormonen helpen het gewone brein om zich te ontwikkelen naar een zorgzaam moederbrein.
- De veranderingen in het brein helpen moeders om hun kwetsbare baby’s te beschermen tegen de kwade buitenwereld.
- Met name de gebieden die zorgen voor het vermogen om je te verplaatsen in de gevoelens en behoeften van iemand anders veranderen.
- Verder is er nog maar weinig bekend over de effecten van zwangerschap op je hersenen.
Meer weten over het moederbrein? NPO-serie De Kennis van Nu heeft hier een aflevering over gemaakt.
